الهم عجل لولیک الفرج
مذهبی سرگرمی آموزشیالهم عجل لولیک الفرج
مذهبی سرگرمی آموزشیمهدویت و انتظار موعود
مهدویت و انتظار موعود
اعتقاد به موعود در سایر ادیان
اعتقاد
به مهدى موعود مسئه اى است که در تمام ادیان ومذاهب مختلف جهان اعم از
وثنیت، کلیمیت، مسیحیت، مجوسیت، اسلام وغیره مطرح بوده وهست؛ بدین معنى که
در آخر الزمان، مصلحى ظهور خواهد کرد وبه جنایتها وخیانتها وتبعیضهاى بشر
خاتمه خواهد داد.
آرى، (اعتقاد به مهدى)، نه تنها یک باور اسلامى است،
که عنوانى مى باشد براى خواسته ها وآرزوهاى همه انسانهاى دردمند وستمدیده،
با کیش ومذاهب گوناگون؛ وهمچنین، بازده الهام فطرى مردم است، وبا همه
اختلافاتى که در عقیده ومذهب دارند، دریافته اند که براى انسانیت در روى
زمین، روز موعودى وانسان موعودى خواهد بود؛ که با ظهورش هدف نهایى ادیان
الهى تحقق یافته ومسیر آن به دنبال رنجى بسیار، هموارى واستوارى لازم را مى
یابد. بنابراین، مسئله مهدویت با سابقه اى دیرینه، ریشه در مذهب دارد.
اگر
چه غیر از قرآن مجید، تمامى کتابهاى آسمانى دیگر دستخوش تحریف شده اند،
لیکن با این وجود، جملاتى از دستبرد دیگران مصون مانده است، که در آنها از
آمدن مهدى موعود ومصلح جهانى گفتگو شده است، وچون این مطلب به صورت پیشگویى
ومربوط به آینده است، ومضامین آن در قرآن وروایات متواتر وارد شده است از
این رهگذر مسلم مى شود که این عبارتها از منطق وحى سرچشمه گرفته واز دستبرد
انسانها در طول تاریخ در امان مانده است.
از جمله روایات متواترى که
به ظهور (مهدى موعود) وعده داده، حدیث معروف نبوى است که فرمود: (اگر از
عمر دنیا یک روز بیش باقى نمانده باشد، خداوند آن روز را طولانى کند تا
مردى از امت وخاندان من که نامش نام من است ظاهر شود، وزمین را از عدل وداد
پر کند چنانکه از ظلم وستم پر شده باشد). (1)
پی نوشته :
1- الفصول المهمه، ابن صباغ مالکى، ص 294.
با تحقیق وجستجو در کتب ادیان ومذاهب آسمانى، به
این نتیجه قطعى ومسلم مى رسیم که اعتقاد به مهدى موعود اختصاص به مسلمانان
ندارد، بلکه سایر ادیان ومذاهب نیز در این عقیده با مسلمین شریک مى باشند.
لطفا دقت کنید:
1- منابع زردشت: در (زند)، که کتاب مذهبى زردشتیان
است، درباره انقراض اشرار ووراثت صالحان آمده است: (لشگر اهریمنان با
ایزدان، دائم در روى خاکدان، محاربه وکشمکش دارند، وغالبا پیروزى با
اهریمنان باشد؛ اما نه به طورى که ایزدان را محو منقرض سازند؛ چه در هنگام
تنگى از جانب (اورمزد) که خداى آسمان است به (ایزدان) که فرزندان اویند،
یارى مى رسد ومحاربه ى ایشان نه هزار سال طول مى کشد؛ آنگاه پیروزى بزرگ از
آن ایزدان مى شود واهریمنان را منقرض مى سازند. وتمام اقتدار اهریمنان در
زمین است ودر آسمان راه ندارند، وبعد از پیروزى ایزدان، وبرانداختن تبار
اهریمنان، عالم کیهان به سعادت اصلى خویش رسیده، وبنى آدم بر تخت نیکبختى
خواهند نشست.
ودر کتاب (جاماسب نامه) آمده است که: (مردى بیرون آید از
زمین تازیان، از فرزندان هاشم، مردى بزرگ سر وبزرگ تن وبزرگ ساق، وبر دین
جد خویش بود، با سپاه بسیار، وروى به (ایران) نهد وآبادانى کند وزمین پر
داد کند..).
ودر جاى دیگرى آمده است: (سوشیانس (نجات دهنده بزرگ) دین
را به جهان رواج دهد، فقر وتنگدستى را ریشه کن سازد، ایزدان را از دست
اهریمن نجات داده، مردم جهان را هم فکر وهم گفتار وهم کردار گرداند).
2-
منابع هندى: در کتاب (شاکمونى) که از سردمداران کافران هند است وبه عقیده
پیروانش، پیامبر وصاحب کتاب آسمانیست، اشاره به وحدت دیانت در زمان آن پرچم
دار روحانى جهان نموده گوید: (پادشاهى ودولت نیاز به فرزند سید خلایق دو
جهان (کشن) (1) بزرگوار تمام شود، وى کسى باشد که بر کوههاى مشرق ومغرب
دنیا حکم براند وفرمان کند، واز سودان که زیر خط استوا است تا ارض تسعین که
زیر قطب شمال است وماوراء بحار را صاحب شود، ودین خدا یک دین شود، ودین
خدا زنده گردد، ونام او ایستاده باشد وخداشناس باشد).
ونیز در کتاب
(دید) که نزد هندیان از کتب آسمانى است، مى گوید: (پس از خرابى دنیا
پادشاهى در آخر الزمان پیدا شود، که پیشواى خلایق باشد، ونام او (منصور)
(2) باشد، وتمام عالم را بگیرد وبه دین خود آورد، وهمه کس را از مؤمن وکافر
بشناسد، وهرچه از خدا خواهد برآید). (3)
3-انجیل: (کمرهاى خویش را
بسته، چراغهاى خود را افروخته بدارید، وشما مانند کسانى باشید که انتظار
آقاى خودشان را مى کشند که چه وقت از عروسى مراجعت مى کند، تا هر وقت که
آید ودر را بکوبد، بى درنگ براى او باز کنند، خوشا به حال آن غلامان که
آقاى ایشان چون آید ایشان را بیدار یابد... پس شما نیز مستعد باشید، زیرا
در ساعتى که گمان نمى برید بسر انسان مى آید). (4)
4- تورات: (ونهالى
از تنه (یسى) بیرون آمده، وشاخه اى از ریشه هایش خواهد شکفت وروح خدا بر او
قرار خواهد گرفت... مسکینان را به عدالت داورى خواهد کرد وبه جهت مظلومان
زمین به راستى حکم خواهد کرد... گرگ با بره سکونت خواهد کرد وپلنگ با
بزغاله، وگوساله وشیر وپروارى با هم. وطفل کوچک آنها را خواهد راند... در
تمامى کوه مقدس من، ضررى نخواهند کرد. زیرا که جهان، از معرفت خدا پر خواهد
شد). (5)
5- زبور: شریران منقطع خواهند شد، واما منتظران خداوند،
وارث زمین خواهند شد. هان بعد از اندک زمانى شریر نخواهد بود. ودر مکانش
تأمل خواهى کرد ونخواهى بود. واما حلیمان وارث زمین خواهند شد... ومیراث
آنها خواهد بود تا ابد الآباد). (6)
پی نوشته ها :
1- (کشن) به لغت هندى نام پیامبر اسلام (صلى الله
علیه وآله وسلم) است که در بشارت فوق فرزند برومندش را به نام ایستاده
وخداشناس نامیده، چنانکه شیعیان او را قائم مى خوانند.
2- در برخى روایات (منصور) را یکى از اسماء حضرت مهدى (علیه السلام) خوانده اند.
3- اقتباس از کتاب (ادیان ومهدویت)، محمد بهشتى، ص 18.
4- انجیل لوقا، فصل 12، بندهاى 35 و36.
5- تورات، اشعیانبى، فصل 11، بندهاى 10-1.
6- عهد عتیق، کتاب مزامیر، مزمور 37، بندهاى 12-9 و18-17.
مهدویت در قرآن
هر
چند نیاز نیست هر موضوع صحیحى با تمام جزئیات وخصوصیاتش در قرآن کریم آمده
باشد، زیرا بسیارى از موارد واقعیت دارد ولى وحى الهى به جزئیات متعرض
نگشته است.
اما جواب سؤال مذکور مثبت است. آیات بسیارى پیرامون حکومت
جهانى امام عصر (علیه السلام) وجود دارد که بزرگان دین در کتابهاى معتبر
وگرانبهایشان نقل فرموده اند، از جمله آنها (علامه مجلسى) که در کتاب شریف
بحار الانوار بابى را به ذکر آیات قرآن کریم که به قیام امام زمان (علیه
السلام) تاویل شده، اختصاص داده است، وما در این جا به چند نمونه اکتفا مى
کنیم:
1- (در زبور (حضرت داود) بعد از کتب آسمانى سابق نوشتیم که:
زمین را بندگان صالح ما به ارث مى برند). (1) واینان قائم آل محمد ویاران
او مى باشند.
2- (خدا فرستاده خود را با هدایت ودین حق فرستاد تا بر
همه دین ها غالب شود؛ هر چند مشرکین نخواهند). (2) بنا بر روایتى از امام
رضا (علیه السلام) نقل شده است، این آیه درباره قائم آل محمد است، وى امامى
است که خداوند او را بر همه کیش ها وآیین ها غالب گرداند.
3- (خداوند
به کسانى که از شما ایمان آورده وعمل صالح پیشه ساخته اند، وعده داده که
آنها را در زمین نماینده خود گرداند، چنانکه همانند آنها را سابقه خلیفه
کرد. وثابت مى دارد دین آنها را، که براى آنان برگزید، ترس آنها را تبدیل
به امن کنیم، واینان هیچگاه به من شرک نورزند). (3)
در کتاب (غیبت) شیخ طوسى، روایت شده که این آیه نیز درباره مهدى موعود (عجل الله فرجه) ویاران او نازل شده است.
4- (ما اراده کرده ایم بر آنان که در زمین زبون گشتند، منت بنهیم وآنها را پیشوایان ووارثان زمین قرار دهیم).(4)
در
(غیبت)، شیخ طوسى از امیر المؤمنین (علیه السلام) روایت مى کند که در
تفسیر این آیه فرمود: اینان که در زمین ضعیف گشته اند آل پیغمبرند، که
خداوند مهدى آنها را برانگیزد تا آنان را عزیز ودشمنان ایشان را ذلیل
گرداند.
5- (بدانید که خداوند، زمین را پس از مردنش زنده مى گرداند، ما آیات خود را براى شما بیان کردیم تا در آن باره تعقل کنید). (5)
در
(غیبت)، شیخ طوسى از ابن عباس روایت نموده که در تفسیر این آیه گفت:
خداوند زمین مرده را بعد از بیدادگرى اهلش، با ظهور قائم آل محمد اصلاح
کند.
علامه مجلسى در همین رابطه 60 آیه از آیات قرآن کریم را با
روایات مربوطه ذکر فرموده که علاقمندان مى توانند به کتاب وى مراجعه
نمایند. (6)
پی نوشته ها :
(1) (ولقد کتبنا فى الزبور من بعد الذکر ان الارض یرثها عبادى الصالحون). (انبیاء/105).
(2) (هو الذى ارسل رسوله بالهدى ودین الحق لیظهره على الدین کله ولو کره المشرکون). (صف /9).
(3) (وعد الله الذین آمنوا منکم وعملوا الصالحات لیستخلفنهم فى الارض کما استخلف الذین من قبلهم..).. (نور /54).
(4) (ونرید ان نمن على الذین استضعفوا فى الارض ونجعلهم ائمه ونجعلهم الوارثین). (حدید /15).
(5) (اعلموا ان الله یحیى الارض بعد موتها، قد بینا لکم الآیات لعلکم تعقلون). (حدید/26).
(6) مهدى موعود، ترجمه على دوانى، ص 272-246.
مهدویت در کتب اهل سنت
اگر چه عقیده به وجود (مهدى موعود) در بین شیعه امامیه،
موج بیشترى داد، وشاید روایات وارده در این موضوع بالغ بر یک هزار حدیث
باشد؛ اما بعضى از پژوهندگان مسائل اسلامى، تعداد روایاتى را که از طرق اهل
تسنن در این زمینه وارد شده، به دویست حدیث تخمین زده اند.
بارى،
هر چند که خفقان عمومى در دوران بنى امیه وبنى عباس ودستهاى مقتدر ومرموز
سیاست وقت وتعصبات شدید مذهبى اجاره نمى داد که اخبار مربوط به ولایت
وامامت مورد مذاکره وثبت وضبط قرار گیرد، ولى باز هم کتابهاى اصلى اهل سنت
از احادیث مربوط به حضرت مهدى (عجل الله فرجه) خالى نیست که در اینجا به
چند نمونه اشاره مى کنیم:
حذیفه گوید: رسول خدا (صلى الله علیه
وآله وسلم) خطبه مى خواندند که در خلال سخنان از آنچه در آینده به وقوع
خواهد پیوست گفته وفرمودند: (اگر از عمر روزگار جز یک روز نمانده باشد،
خداوند آن روز را چنان طولانى کند که مردى از فرزندانم، که هم اسم من است،
برانگیخته شود. سلمان عرض کرد: اى رسول خدا از کدام فرزندتان خواهد بود؟
حضرت فرمود: از این فرزندم وبا دست مبارک به پشت امام حسین (علیه السلام)
زدند).(1)
- وعبد الله بن مسعود گوید: پیامبر اکرم (صلى الله
علیه وآله وسلم) فرمود: (اگر از عمر دنیا جز یک روز باقى نمانده باشد،
خداوند متعال آن روز را آنقدر طولانى مى گرداند تا مردى از امتم واهل بیتم
مبعوث شود، نام او نام من است وزمین را پر از عدل وقسط مى کند، چنانکه پیش
از آن پر از ظلم وجور بوده است). (2)
- ونیز از همان حضرت روایت کرده اند که فرمود: (مهدى موعود از عترت من واولاد فاطمه است). (3)
-
وابو سعید خدرى از پیغمبر (صلى الله علیه وآله وسلم) روایت کرده که فرمود:
(در آخر الزمان بلاى سختى از جانب سلطان، بر امت من نازل مى شود، بلایى که
سخت تر از آن شنیده نشده است، به طورى که زمین فراخ بر آنها تنگ شده پر از
جور وستم مى شود. مؤمنین پناهگاه ودادرسى از ظلم وستم نمى یابند. پس خدا
مردى از خانواده مرا مى فرستد تا زمین را پر از عدل وقسط کند، چنانکه از
ظلم وجور پر شده است. ساکنین آسمان وزمین، از او راضى خواهند بود. زمین
تمام گیاهان خود را برایش مى رویاند، وآسمان بارانش را پى در پى فرو مى
فرستد، به طورى که مردگان آرزوى زندگى دوباره مى کنند، هفت سال یا نه سال
در بین مردم زندگى مى کند). (4)
- ونیز از آن حضرت روایت شده که
فرمود: (مهدى ما پیشانى بلند وباریک بینى است. زمین را پر از عدل وداد مى
کند، چنان که از ظلم وبیدادگرى پر شده است، مدت هفت سال حکومت مى کند). (5)
- ونیز ابن عباس از رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلم) روایت کرده است که فرمود: (مهدى (علیه السلام) طاووس اهل بهشت است). (6)
پی نوشته ها :
(1) فوائد السمطین، محمد جوینى خراسانى، ج 2، ص 325، ینابیع الموده، قندوزى، ج 3، ص 163.
(2) فصول المهمه، ابن صباغ مالکى، ص 294.
(3) همان ماخذ.
(4) البیان فى اخبار صاحب الزمان، حافظ گنجى شافعى، ص 493.
(5) ینابیع الموده، قندوزى، ج 3، ص 163. فصول المهمه، ابن صباغ مالکى، ص 293.
(6) فصول المهمه، ابن صباغ مالکى، ص 293.
مهدویت در احادیث معصومین(ع)
باید گفت که از
ناحیه مقدسه پیغمبر اکرم (صلى الله علیه وآله وسلم) وامامان معصوم علیهم
السلام، روایات بسیارى با سندهاى معتبر راجع به وجود حضرت مهدى، وظهور آن
موعود جهانى وارده شده است که جاى هیچ گونه شک وتردید را براى طالبان حقیقت
باقى نمى گذارد، وما در این جا نمونه هایى را از آن بزرگواران نقل مى
کنیم:
- رسول اکرم (صلى الله علیه وآله وسلم) فرموده است: (مهدى از
فرزندان من است، اسم او، اسم من (محمد) وکنیه اش کنیه من (ابو القاسم) است،
از نظر اخلاق وخلقت، شبیه ترین مردم به من است؛ براى او غیبت وحیرتى است
که در آن مردم بسیارى گمراه مى شوند، آنگاه مثل (شهاب ثاقب) مى آید وزمین
را پر از عدل وداد خواهد کرد همچنان که پر از ظلم وستم شده بود). (1)
-
امیر المؤمنین (علیه السلام) فرموده است: (قائم ما غیبتى طولانى خواهد
داشت، شیعیان را چنان مى بینم که براى پیدا کردن او دشت ودمن را زیر پا
گذارده ولى او را پیدا نکنند؛ بدانید آنها که در غیبت وى در دین خویش ثابت
بمانند ودر طول مدت غیبتش منکر وى نشوند، روز قیامت با من خواهند بود.
آنگاه فرمود: چون قائم ما ظهور کند، بیعت هیچ کس در گردن وى نمى باشد. از
این رو ولادتش پوشیده خواهد ماند وخودش از نظرها پنهان مى شود). (2)
-
جابر بن عبد الله خدمت حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) شرفیاب شد، در
حالى که در مقابل حضرت لوحى بود که در آن لوح اسامى اوصیا نوشته شده بود.
من شمردم، دوازده نام دیدم که آخر آن اسمها (قائم) بود وسه نام محمد وچهار
نام آنها على بود. (3)
- امام حسن (علیه السلام) مى فرماید: (مگر نمى
دانید که هیچ یک از ما ائمه نیست جز اینکه بیعت با سلطان وگردنکش زمانش را
به گردن دارد (یعنى حقشان که امامت وخلافت باشد، ظالمانه وغاصبانه پایمال
مى شود)، جز آن قائمى که عیسى بن مریم پشت سرش به نماز مى ایستد وخداوند
متعال تولدش را مخفى ووجودش را غایب فرماید، تا هنگام خروج، بیعت هیچ کس در
گردنش نباشد؛ واو نهمین فرزند برادرم حسین (علیه السلام) فرزند مهتر زنان
است، خداوند عمرش را در غیبتش طولانى کند، سپس او را به قدرت خود در صورت
جوانى کمتر از چهل سال ظاهر کند تا بدانند خدا بر هر چیز قادر وتواناست).
(4)
- امام حسین (علیه السلام) فرموده است: (در نهمین فرزند من، سنتى
از یوسف (علیه السلام) وسنتى از موسى (علیه السلام) است، واو قائم ما اهل
بیت است که خداوند امر او را در یک شب اصلاح مى فرماید).(5)
- امام
سجاد (علیه السلام) فرموده است: (در قائم ما چند سنت از سنت هاى انبیا هست؛
از آدم، نوح، ابراهیم، موسى، عیسى، ایوب ومحمد (صلى الله علیه وآله وسلم).
اما از آدم ونوح، طول عمر است؛ واما از ابراهیم، ولادت پنهانى است؛ واما
از موسى، ترس وغیبت است؛ واما از عیسى، اختلاف آراى مردم پس از اوست.
(چنانکه پس از بالا رفتن آن حضرت، بعضى گفتند مرد وبعضى گفتند به دار
آویخته شد و..). واما از ایوب، گشایش وفرج بعد از امتحان است، واما از محمد
(صلى الله علیه وآله وسلم)، خروج با شمشیر است).(6)
- امام باقر
(علیه السلام) فرموده است: (هنگامى که اوضاع روزگار دگرگون شود ومردم
گویند: قائم مرده یا هلاک شده، یا بگویند: به کدام بیابان رفته است؛ وآنها
که خواستار نابودى او مى باشند بگویند: کسى که استخوانهایش پوسیده شده
چگونه ظهور مى کند؟!
شما به ظهور او امید وار باشید؛ وچون بشنوید که ظهور نموده است، به سوى او بشتابید ولو با خزیدن از روى برف باشد). (7)
-امام
صادق (علیه السلام) فرموده است: (روش غیبتى که در پیغمبران بود، طاق النعل
بالنعل (با همه خصوصیاتش) درباره قائم ما اهل بیت جارى شود... واو همچنین
فرزند پسرم موسى است، او پسر خاتون کنیزان است، غیبتى کند که اهل باطل در
آن به شک افتند، سپس خداوند او را ظاهر نماید، وشرق وغرب زمین را به دست وى
فتح کند. عیسى بن مریم فرود آید وپشت سر او نماز گذارد، وزمین به نور
صاحبش روشن ومنور گردد، ودر همه روى زمین جایى نماند که عبادت غیر خدا مى
شده جز اینکه در آنجا پرستش خدا شود، ودین همه خاص خدا شود، گرچه مشرکان
نپسندند). (8)
- امام کاظم (علیه السلام) فرموده است: (آنان قائمى که
زمین را از دشمنان خدا پاک، واز عدل وداد پر نماید، چنانکه از ظلم پر شده
بود، او پنجمین فرزند من است، او را غیبتى طولانى است، چون بر جان خود خائف
است. ودر آن (عصر غیبت) گروههایى از دین برگردند وجمعى پایدار مانند، خوشا
به حال شیعیان ما که در غیبت قائم، به ولایت ما چنگ زنند وبه دوستى ما
وبیزارى از دشمنانمان ثابت بمانند، آنان از مایند وما نیز از آنهائیم،
ایشان به امامت ما راضى اند وما به تشیع آنها؛ پس خوشا به حال آنها، به خدا
سوگند که آنان در روز قیامت در درجه ما با ما هستند). (9)
- امام رضا
(علیه السلام) فرموده است: (قائم ما کسى است که چون خروج کند، در سن پیران
وسیماى جوانان است. وبه قدرى نیرومند است که اگر به بزرگترین درخت روى
زمین دست دراز کند آن را از بیخ برکند، واگر میان کوهها فریاد زند، سنگها
پاشیده شوند، عصاى موسى وانگشتر سلیمان را به همراه دارد. او چهارمین فرزند
من است، خداوند هر چه خواهد، او را در حجاب وپرده خود غایب کند، سپس ظاهرش
نماید وزمین را به دست او از عدل وداد پر کند چنانکه از ظلم وستم پر شده
است). (10)
- امام جواد (علیه السلام) فرموده است: (قائم ما همان مهدى
(عجل الله فرجه) است. او کسى است که در زمان غیبتش واجب است انتظار کشیده
شود، وهنگامى که ظهور کرد اطاعتش کنند؛ واو سومین نفر از فرزندان من است.
قسم به آن خدایى که محمد (صلى الله علیه وآله وسلم) را مبعوث به نبوت فرمود
وما را به امامت انتخاب نمود، اگر از عمر دنیا فقط یک روز باقى مانده
باشد، خداوند آن روز را چنان طولانى گرداند تا اینکه قائم ما در آن روز
خارج شده وظهور نماید. پس با ظهورش زمین را از عدل وداد پر کند، چنانکه تا
آن زمان پر از ظلم وستم بود). (11)
- عبد العظیم حسنى به امام هادى
(علیه السلام) عرض کرد: پس از شما چه کسى مولاى من است؟ حضرت فرمود: (پس از
من فرزندم حسن؛ ومردم نسبت به جانشین پس از او چگونه اند؟ عرض کرد: براى
چه؟ اى مولاى من. فرمود: براى این که شخص وى دیده نشود. وحرام است که او را
به اسمش یاد کنند، تا اینکه خروج کرده وزمین را پر از عدل وداد نماید،
چنانکه پر از ظلم وستم شده است). (12)
- امام حسن عسکرى (علیه السلام)
فرموده است: (شما مردم را چنان مى بینم که بعد از من درباره جانشینم
اختلاف پیدا مى کنید. آگاه باشید! کسى که معتقد به امامت امامان بعد از
پیغمبر باشد، ولى فرزند مرا انکار کند، مانند آن است که تمام پیغمبران را
باور دارد، ولى نبوت پیغمبر خاتم (صلى الله علیه وآله وسلم) را منکر شود.
در صورتى که هر کس منکر رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلم) باشد، در واقع،
همه پیغمبران را انکار نموده است. زیرا اطاعت آخرین نفر ما، مانند اطاعت
اولین آنها است، وهر کس که منکر اولین معصوم ما شود، آخرین نفر ما را انکار
نموده است). (13)
پی نوشته ها :
(1) کمال الدین وتمام النعمه، شیخ صدوق، ص 287.
(2) همان مأخذ، ص 303.
(3) کمال الدین وتمام النعمة، ص 307.
(4) اثبات الهداه، شیخ حر عاملى، ج 5، ص 155.
(5) کمال الدین وتمام النعمه، ص 317.
(6) همان ماخذ، ص 322.
(7) کمال الدین وتمام النعمه، ص 326.
(8) همان ماخذ، ص 345.
(9) همان ماخذ، ص 361.
(10) کمال الدین وتمام النعمه ص 376.
(11) همان ماخذ، ص 337.
(12) همان ماخذ، ص 380.
(13) مهدى موعود، ترجمه ونگارش على دوانى، ص 391.